Prezes Urzędu Transportu Kolejowego pierwszy raz ocenił dostępność kolei na poziomie wszystkich 380 powiatów w Polsce. Wyniki analizy wskazują, gdzie kolej naturalnie wpisuje się w system transportowy województwa, a gdzie istnieje potencjał dla jej rozwoju lub poprawy funkcjonowania oraz gdzie pociągów po prostu brakuje.
Dotychczasowe publikacje dotyczące wykorzystania kolei w ujęciu regionalnym opracowywane były na podstawie danych na poziomie województw. W nowym opracowaniu zagadnienie przedstawione zostało na bardziej szczegółowym poziomie powiatów. W Polsce jest 380 powiatów (łącznie z miastami na prawach powiatu), a na terenie 43 z nich (czyli ponad 11% wg ich liczby) pociągi nie zatrzymywały się (na części z nich wykazano wymianę pasażerską, lecz było to związane ze specyfiką działania systemów przyporządkowujących pasażerów). Brak wymiany pasażerskiej wynikał m. in. z powodu braku infrastruktury czy braku oferty pasażerskiej.
W analizie omówione zostały uwarunkowania poszczególnych powiatów, charakteryzujących się zróżnicowanym stopniem wymiany pasażerskiej, rozmieszczeniem stacji pasażerskich, liczbą zatrzymań pociągów i innymi parametrami. Przedstawiono liczbę stacji na terenie powiatów, analizując przypadki braku czynnych stacji na terenie wybranych powiatów, możliwości uruchomienia połączeń, a także projekty modernizacji lub budowy nowych linii kolejowych. Dla wszystkich powiatów policzono wskaźnik wymiany pasażerskiej, który mówi o liczbie odprawionych pasażerów przypadających na jednego mieszkańca danego powiatu.
W wielu przypadkach dane na temat wymiany pasażerskiej na stacjach potwierdzają, że potencjał kolei w odniesieniu do części stacji i przystanków osobowych nie jest w pełni wykorzystywany. Wpływ na to ma zarówno rozmieszczenie stacji, rozkłady jazdy, jak i wyzwania związane z dobrym skomunikowaniem kolei z innymi gałęziami transportu” – stwierdza dr inż. Ignacy Góra, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego.
Powiatem o największej wymianie pasażerskiej w Polsce jest Sopot – na jednego mieszkańca tego miasta na prawach powiatu w 2021 r. przypadało aż 233 pasażerów, którzy wsiedli lub wysiedli na jednej ze stacji znajdujących się na jego obszarze.
Wśród powiatów bez dostępu do usług kolejowych znajdują się miasta na prawach powiatu z terenu aglomeracji śląskiej, jak Jastrzębie Zdrój czy Piekary Śląskie, a w województwie podlaskim jest to Łomża. Wśród powiatów o dużym potencjale są takie, które posiadają infrastrukturę kolejową wykorzystywaną w ruchu towarowym, linie oddane do użytku lokalnym zarządcom, ale także miasta, w których konieczna będzie budowa nowej infrastruktury, jak np. w Bytomiu. Wskaźnik wymiany pasażerskiej w części powiatów jest bardzo niski, pomimo że na terenie danego powiatu funkcjonują linie kolejowe i regularnie każdego dnia pociągi zatrzymują się na stacjach kilkanaście razy na dobę.
Niektóre powiaty, jak np. powiat sanocki, charakteryzują się dużą liczbą stacji, ale pociągi na nich zatrzymują się rzadko lub sezonowo.
Województwo dolnośląskie
Najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej mieszkańców powiatu odnotowano we Wrocławiu, które jest miastem na prawach powiatu. W przeliczeniu na jednego mieszkańca powiatu wskaźnik osiągnął poziom 34. Blisko 22% wymiany pasażerskiej na wrocławskich stacjach stanowią podróżni korzystający z usług przewoźnika PKP Intercity.
Województwo kujawsko-pomorskie
Najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej występował w miastach na prawach powiatu, którymi są Bydgoszcz oraz Toruń. Wskaźnik dla tych miast był w 2021 r. jednakowy i wynosił 12 w przeliczeniu na jednego ich mieszkańca. Pasażerowie przewoźnika dalekobieżnego PKP Intercity stanowili ponad 30% wymiany pasażerskiej w tych miastach. W przypadku Bydgoszczy pasażerowie mieli do dyspozycji 12 czynnych stacji pasażerskich, a w Toruniu 5 czynnych stacji.
Województwo lubelskie
Najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej występował w powiecie ryckim. Powiat ten charakteryzuje się wynikiem blisko 22 podróży przypadających na jednego mieszkańca. Na taki wynik wpływ
ma bliskie sąsiedztwo województwa mazowieckiego.
Drugie miejsce pod względem wskaźnika wykorzystania kolei zajął powiat łukowski, z wynikiem na poziomie 12.
Województwo lubuskie
Najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej odnotowano w powiecie świebodzińskim. Powiat ten liczący 55,5 tys. mieszkańców charakteryzował się wskaźnikiem wykorzystania na poziomie
17 na jednego mieszkańca.
Województwo łódzkie
Spośród powiatów województwa łódzkiego najwięcej stacji z wymianą pasażerską w 2021 r. było położonych na terenie Łodzi (miasta na prawach powiatu). Pomimo że poziom wymiany pasażerskiej w Łodzi stanowił ponad 40% wymiany pasażerskiej na terenie województwa łódzkiego, to wskaźnik wymiany pasażerskiej na mieszkańca w tym mieście (14) jest znacznie niższy niż w znacznie mniejszych Skierniewicach (74).
Województwo małopolskie
Wśród powiatów województwa małopolskiego najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej został odnotowany w Tarnowie (w rozumieniu miasta na prawach powiatu). Na terenie miasta istnieją dwie czynne stacje pasażerskie: Tarnów obsługująca ruch na poziomie średnio 120 pociągów na dobę i Tarnów Mościce obsługiwana wyłącznie przez przewoźników regionalnych ponad 57 razy na dobę.
Województwo mazowieckie
Najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej na mieszkańca miał miejsce w powiecie grodziskim. Powiat ten liczył w 2021 r. ponad 97 tys.mieszkańców, a ze stacji zlokalizowanych na jego terenie skorzystano 8,3 mln razy, co oznacza wskaźnik wynoszący 85 podróży na jednego mieszkańca.
Województwo opolskie
Najwyższą wartość wskaźnika wymiany pasażerskiej na liczbę mieszkańców miało miasto na prawach powiatu Opole, w którym mieszkaniec statystycznie skorzystał z kolei 24 razy. Drugim pod względem wskaźnika był powiat brzeski. W tych dwóch powiatach zrealizowane zostało 56% wymiany pasażerskiej na stacjach województwa opolskiego w 2021 r
Województwo podkarpackie
Pierwszym pod względem wielkości wskaźnika wymiany pasażerskiej jest miasto na prawach powiatu Przemyśl. Na jego terenie zlokalizowane są dwie stacje, z czego 91% stanowi wymiana na stacji
Przemyśl Główny, zaś około 1/3 tej wymiany stanowią pasażerowie PKP Intercity.
Województwo podlaskie
Powiatem, w którym na mieszkańca przypada najwyższa wymiana pasażerska, jest powiat hajnowski. Mieszkaniec tego powiatu średnio w ciągu roku skorzystał 8 razy ze stacji znajdującej się na jego terenie. W powiecie hajnowskim zlokalizowanych było 13 stacji pasażerskich, przy czym najważniejsze stacje Hajnówka oraz Czeremcha odpowiadały za 88,8% wymiany pasażerskiej.
Województwo pomorskie
W województwie pomorskim poziom wskaźnika wymiany pasażerskiej na poziomie powyżej 10 na jednego mieszkańca miał miejsce w przypadku 10 na 20 powiatów ogółem. Największą wymianę
pasażerską odnotowano w Gdańsku, Gdyni i w Sopocie, a jej poziom znacząco odbiega od pozostałych powiatów. W Sopocie odnotowano najwyższy poziom wskaźnika zarówno dla województwa
pomorskiego, jak i dla całej Polski.
Województwo śląskie
Najwyższy poziom wskaźnika wymiany pasażerskiej w województwie śląskim odnotowano na terenie Katowic (miasto na prawach powiatu) i wyniósł on 44. Udział stacji Katowice stanowił 87,3% wymiany pasażerskiej na terenie miasta. Z tej wielkości niecałe 16% stanowili pasażerowie przewoźnika PKP Intercity, którego pociągi na tej stacji zatrzymały się w 2021 r. ponad 32,6 tys. razy
Województwo świętokrzyskie
Najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej – 16,7 na jednego mieszkańca powiatu – odnotowano w powiecie skarżyskim. W 2021 r. w tym powiecie było 13 stacji, na których pociągi się zatrzymywały. Blisko 76% wymiany pasażerskiej w powiecie skarżyskim miało miejsce na stacji Skarżysko-Kamienna, gdzie pociągi zatrzymywały się 88 razy na dobę.
Województwo warmińsko-mazurskie
Na terenie Olsztyna (miasta na prawach powiatu) odnotowano najwyższy poziom wskaźnika wymiany pasażerskiej – 16 podróży kończących się lub rozpoczynających na olsztyńskich stacjach na jednego mieszkańca miasta. Pociągi zatrzymywały się w Olsztynie na 8 stacjach, a na stacjach Olsztyn Główny oraz Olsztyn Zachodni pociągi zatrzymywały się odpowiednio 101 oraz 75 razy na dobę. Wymiana pasażerska na stacji Olsztyn Główny stanowiła 86,2%, a na stacji Olsztyn Zachodni 12% całkowitej wymiany pasażerskiej w mieście.
Województwo wielkopolskie
Najwyższy wskaźnik wymiany pasażerskiej miał miejsce w przypadku miasta Poznania (miasta na prawach powiatu), który wyniósł 31 na przeciętnego mieszkańca. W Poznaniu przewoźnik
PKP Intercity generuje około 25% wymiany pasażerskiej. W ostatnich latach silnie rozwijana była koncepcja Poznańskiej Kolei Metropolitalnej, która oprócz zwiększenia wykorzystania kolei w samym Poznaniu miała na celu poprawę wskaźników wykorzystania kolei w sąsiadujących wokół linii poznańskiego węzła kolejowego gminach. Najważniejszą stacją w Poznaniu jest Poznań Główny – odbywa się tam prawie 90% wymiany pasażerskiej w mieście.
Województwo zachodniopomorskie
Największą wymianę pasażerską na mieszkańca powiatu odnotowano w Świnoujściu, będącym miastem na prawach powiatu – wysokość wskaźnika wyniosła 24. W dużym stopniu na wysokość
tego wskaźnika wpływ ma stacja Świnoujście Centrum UBB, która jest obsługiwana przez UBB Polska. Na drugim miejscu ze wskaźnikiem na poziomie 20 był powiat kamieński.
