Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, prof. Jakub Lewicki, wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego nastawnię dysponującą WSD/WSP przy ul. Chodakowskiej 100 w Warszawie, w rejonie stacji kolejowej Warszawa Wschodnia.
Nastawnia dysponująca Warszawa Wschodnia Dalekobieżna i Pasażerska (WSP) znajduje się w rejonie stacji Warszawa Wschodnia. Przeznaczona jest do kierowania i nadzoru ruchu pociągów. Najprawdopodobniej oddana została do użytku wraz z nowym dworcem kolejowym w latach 1962-69. Znajduje się po wschodniej stronie stacji kolejowej, w sąsiedztwie wzniesionego w latach 70. XlX w. budynku warsztatów Kolei Warszawski Terespolskiej. Projekt nastawni WSD/WSP powstał w Biurze Projektów Kolejowych, najprawdopodobniej jego autorem był inż. Zygmunt Kęska.
Nastawnia składa się z głównego pomieszczenia w kształcie spłaszczonego cylindra o średnicy ok.12 m osadzonego na żelbetowym trzonie o wysokości ok. 13 m (łączna wysokość budynku to ok. 16,5 m). Komunikację pionową zapewnia klatka schodowa o żelbetowych stopniach oraz wtórna zewnętrzna stalowa drabina ewakuacyjna usytuowana od strony zachodniej.
W nastawni zachował się czytelny układ funkcjonalno-przestrzenny z główną salą oraz usytuowanymi we wschodniej części budynku: pomieszczeniem socjalnym doświetlonym pasem niskich okien, niewielkim korytarzem prowadzącym na klatkę schodową i pomieszczeniem sanitarnym. Pośrodku sali dyspozytorni ruchu znajduje się niewielki drewniany podest, poniżej, po stronie północnej i południowej dwa pulpity nastawcze urządzeń przekaźnikowych sterowania ruchem kolejowym, sufit w pomieszczeniu wykonano z układanych wachlarzowo płyt pilśniowych. Ponadto zachowała się oryginalna stolarka drzwiowa do pomieszczeń zaplecza socjalnego.
Nastawnia kolejowa posiada wartości artystyczne i naukowe, uzasadniające objęcie jej wpisem do rejestru zabytków nieruchomych. Modernistyczny budynek nastawni został zrealizowany w podobnym czasie (1969) oraz stylistyce, co wielokrotnie nagradzany budynek dworca Warszawa Wschodnia i stanowi element powojennego zagospodarowania stacji Warszawa Wschodnia Dalekobieżna i Pasażerska.
Projekt budynku podporządkowany został jego przeznaczeniu, tj. zapewnieniu optymalnych warunków obserwacji ruchu pociągów. Wytypowany na potrzeby nastawni oraz przekaźnikowi teren pomiędzy torami i ograniczony od strony wschodniej historycznym budynkiem warsztatów Kolei Warszawski Terespolskiej był niewielki i dawał ograniczone możliwości realizacji projektu. Koncepcja zakładała wyniesienie pomieszczenia nastawni powyżej istniejących zabudowań poprzez zastosowanie żelbetowych słupów. Przyjęte założenie pozwoliło na realizację nowatorskiego i śmiałego architektonicznie projektu, wyróżniającego się czytelną konstrukcją, umiejętnym zestawieniem brył, kontrastowym zestawieniem linii horyzontalnych (płyty stropowe, pas okienny, zadaszenie cylindra nastawni) i wertykalnych (słupy i okna żelbetowego trzonu budynku), przełamanych dzięki wprowadzeniu krótkich wsporników dolnej płyty stropowej czy przesunięciu cylindra nastawni względem pionu klatki schodowej.
Budynek na stałe wpisał się w krajobraz architektoniczny stacji kolejowej Warszawa Wschodnia. Istotna jest również wartość naukowa budynku, wyrażająca się w warstwie materialnej budynku i w nowatorstwie projektu architektonicznego wykorzystującego konstrukcję żelbetową, a także unikatowej koncepcji realizowanej przez koleje państwowe w latach 60. XX w.
Niewielki budynek nastawni stanowi świadectwo świadomości projektanta, który szanując przedwojenne nawarstwienia (układ torowy, budynek warsztatów kolejowych) potrafił zaprojektować budynek, który z powodzeniem wykorzystywany jest do dnia dzisiejszego, zachowuje swoje utylitarne wartości, a jednocześnie stanowi przykład ikonicznej architektury. Nastawnia WSD/WSP stanowi doskonałe źródło wiedzy na temat architektury modernizmu lat. 60 XX w.
Przypomnijmy, że w sierpniu Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nastawnię dysponującą WZD wzniesioną w 1965 roku przy ul. Tunelowej 8 w Warszawie, w rejonie stacji kolejowej Warszawa Zachodnia.
