W przewozach kolejowych maleją udziały towarów masowych takich jak węgiel. Z każdym rokiem zyskują przewozy intermodalne. Takie wnioski można wyciągnąć analizując strukturę grup towarowych przewożonych pociągami w ostatnich dziesięciu latach. Analiza pozwala przewidywać w jakim kierunku będzie rozwijał transport kolejowy. Dobrym prognostykiem dla przewozu towarów pociągami jest to, że jest to najbardziej ekologiczny środek transportu.
Druga dekada XXI wieku charakteryzowała się wzrostem zainteresowania przewozami z wykorzystaniem intermodalnych jednostek ładunkowych. Transport zmierza w kierunku konteneryzacji, a kolej świetnie radzi sobie z przewozem takich ładunków na dłuższych dystansach. Na rozwój intermodalu wpływają m.in. zmiany zachowań konsumenckich – rozwój zakupów internetowych oraz związane z tym zwiększenie zapotrzebowania na szybki transport z wykorzystaniem kontenerów. Produkty dotychczas przewożone innymi środkami transportu z powodzeniem mogą być transportowane z wykorzystaniem jednej zestandaryzowanej pod kątem wymiarów i parametrów technicznych jednostki (kontenera) pasującej do różnych rodzajów przyczep czy wagonów. Transport intermodalny to nie tylko ułatwienie w procesie logistycznym. Intermodal może mieć wymierny wpływ na ograniczenie szkodliwości transportu dla środowiska naturalnego, co będzie istotne w kontekście propagowanego przez UE Europejskiego Zielonego Ładu.
Obecnie dostrzegalny jest spadek zainteresowania przewozem ładunków masowych (węgla kamiennego, węgla brunatnego, ropy oraz gazu), który był naturalnym obszarem działalności przewoźników kolejowych. Wynika to m.in. z przyjętych przez UE założeń polityki środowiskowej. Kraje członkowskie UE podejmują już działania prowadzące do wyeliminowania użycia węgla kamiennego i brunatnego w energetyce na rzecz innych źródeł energii, w związku z czym w kolejnych dekadach należy spodziewać się wyraźnych oraz regularnych spadków w przewozach ładunków masowych.
Przedstawione w artykule dane dotyczące przewozów według grup towarowych obejmują lata 2011-2020. Są to pierwsze wstępne dane za cały 2020 r. uwzględniające podział na grupy towarów i mogą nieznacznie różnić się od ostatecznych danych za 2020 r., które zostaną opublikowane na nowym portalu statystycznym Urzędu Transportu Kolejowego (dane.utk.gov.pl) oraz w Sprawozdaniu z funkcjonowania rynku. Przewoźnicy kolejowi w 2020 r. przewieźli około 223,2 mln ton ładunków, co oznacza spadek przetransportowanej masy o 5,6% względem 2019 r. oraz spadek o 10,5% względem 2011 r. Zrealizowana praca przewozowa w 2020 r. wyniosła 52,2 mld ton-km, czyli mniej o 6,6% względem 2019 r. oraz o 3% mniej względem 2010 r.
Początek dekady 2011-2020 to okres wielu inwestycji, które oznaczały znaczący wzrost przewozów m.in. grupy kruszyw, stąd też bazowy rok 2011 był drugim pod względem najwyższych wartości masy przewiezionych ładunków w ostatnich dziesięciu lat. Najwyższe wartości parametrów zarówno masy jak i pracy przewozowej miały za to miejsce w 2018 r.
Klasyfikacja ładunków przyjęta w statystykach Urzędu Transportu Kolejowego jest zgodna z klasyfikacją NST 2007. Umożliwia ona prowadzenie jednolitej statystyki różnych gałęzi transportu oraz zapewnia spójność danych względem innych klasyfikacji jak: NACE, CPA oraz NHM2. Dane prezentowane przez Urząd Transportu Kolejowego opierają się na deklaracjach przewoźników, którzy decydują o przypisaniu wybranych ładunków do danych grup.
Dane statystyczne, zebrane według klasyfikacji NST 2007, pozwalają na obserwowanie głównych kierunków zmian w transporcie towarów na przestrzeni lat. Informacje te umożliwiają zbadanie różnic między transportem samochodowym a kolejowym w przewozach wybranych ładunków, jak również różnic w przewozach koleją pomiędzy wybranymi krajami. Klasyfikacja NST 2007 ułatwia ponadto identyfikację zmian zachodzących na polskim rynku na tle innych krajów europejskich.
