Włochy: wąskimi torami Apulii i Basilicaty [GALERIA]

W południowych Włoszech od 106 lat funkcjonuje najdłuższa kolej wąskotorowa na półwyspie apenińskim, łącząca dwa regiony: Apulię i Basilicatę. Wąskotorówka Ferrovia Appulo Lucane (dawniej część kolei Ferrovie Calabro Lucane) ma długość 184 km i nietypowy rozstaw toru, wynoszący 950 mm.

Działająca od ponad wieku kolejka łączy elementy tradycji i nowoczesności. Jest w regionie ważną gałęzią transportu jak i atrakcją samą w sobie. Z usług wąskotorówki każdego roku korzystają rzesze turystów. Ich celem jest stacja Matera i niezwykłe, wykute w kamieniu miasto, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Będąc w Apulii warto poświęcić jeden dzień na objazd całej wąskotorówki, lub wycieczkę kolejką do miasta Matery.

Wąskotorówkę budowano etapami. Jako pierwszy powstał północno-wschodni odcinek od Adriatyku, rozpoczynający się w stolicy regionu Apulia. Odcinek o długości 76 km z Bari do historycznego miasta Matera oddano do użytku w 1915 roku. Piętnaście lat później wybudowano ośmiokilometrowy odcinek w regionie Basilicata, łączący niegdyś regiony. a obecnie dzielnice miasteczka Avigliano. Jako ostatni w latach 1930 – 1934 powstał środkowy odcinek linii, który połączył obie części od stacji węzłowej Altamura (odgałęzienie linii Bari – Matera) do Avigliano i miasta Potenza. Był to jednocześnie najdłuższy odcinek, liczący 100 km.

Wszystkie linie odcinki linii są niezelektryfikowane. Cała sieć składa się z 25 stacji i 12 przystanków osobowych. Pociągi osiągają prędkości do 100 km/h.

Dzisiejsze funkcjonowanie kolejki ma odbicie w obrysie historii jej budowy, co z kolei jest konsekwencją urbanizacji i rozwoju poszczególnych regionów, przez które przebiega linia. Dzięki dużym różnicom w ukształtowaniu obszarów, jak i zaludnieniu poszczególnych regionów, wąskotorówka pełni zarówno funkcję kolei podmiejskiej, aglomeracyjnej, jak i międzyregionalnej.

Co istotne Ferrovia Appulo Lucane jest wzorcowym przykładem jak w kompromisowy sposób pogodzić różne funkcje i potrzeby przewozowe, nie dzieląc kolei i nie zamykając mniej rentownych odcinków.

Atutem wąskotorówki jest jej doskonałe skomunikowanie z „dużą koleją”. Stacja początkowa Bari Centrale zlokalizowana jest vis a vis głównego dworca kolei Państwowych Trenitalia, oraz kolei regionalnej FSE (Ferrovie del Sud-Est). Z kolei na drugim krańcu linii w miastach Potenza i Avigliano jest kilka stacji stycznych z siecią normalnotorową.

Przygodę z wąskotorówką zaczynamy na czołowej stacji początkowej Bari Centrale. Jest to najniżej położona stacja na całej sieci, 12 metrów n.p.m. Pierwszy odcinek linii Bari – Altamura – Matera liczy 76 km i 17 stacji, z czego 3 stacje zlokalizowane są w mieście Bari, a 4 w Materze. Z centrum Bari linia wąskotorówki wyprowadzona jest w bezkolizyjny sposób na estakadach.

Pociągi kursują w trakcji podwójnej. Na stacji węzłowej Altamura następuje rozłączenie składu i pierwsza jednostka jedzie do miasta Gravina (następna stacja w kierunku zachodnim za stacją Altamura), natomiast druga skręca na południe podążając do Matery.

Na końcowym odcinku linia kolejowa okala wykute w kamieniu miasteczko od północy, następnie przejeżdża przez historyczne centrum tunelem i wychodzi na powierzchnię na południowych rubieżach, gdzie znajduje się stacja końcowa Matera Sud.

W centrum miasta znajduje się podziemna, obskurna i brudn a stacja Matera Centrale. Stacja składa się z dwóch peronów, choć czynny jest tylko jeden. Drugi z ułożonym, lecz niepodłączonym torem nigdy nie został oddany do użytku. Na powierzchni znajdziemy równie obskurny, betonowy budynek dworcowy, a kilkadziesiąt metrów dalej zachowany zabytkowy gmach dawnego dworca, przypominający czasy, gdy linia kolejowa przebiegała przez miasto na powierzchni.

Łącznie każdego dnia relację Bari – Matera / Gravina obsługuje 17 par pociągów, kursujących w godzinach 5.00 – 22.30. Ponadto z Bari realizowane są 3 połączenia międzyregionalne do miasta Potenza, leżącym na drugim krańcu wąskotorówki. Podróż z Bari do Matery trwa godzinę i 45 minut, bilet kosztuje 5 euro.

Środkowy odcinek linii od stacji węzłowej Altamura do Avigliano liczy 85 km, a na trasie znajduje się zaledwie 9 stacji pośrednich. Pierwszą stacją jest Gravina, gdzie kończy bieg większość pociągów z Bari i gdzie kończą się potoki pasażerskie. Stacja Gravina była kiedyś węzłem dwóch szerokości torów. Przecina ją nieczynna w ruchu pasażerskim linia normalnotorowa Rocchetta Sant’Antonio – Gioia del Colle. O dziwno dworzec normalnotorowy cały czas obsługuje pasażerów, czynna jest nawet kawiarnia.

Od Graviny w kierunku zachodnim do Avigliano i Potenza kursują tylko cztery pary pociągów w ciągu doby.

Linia ma charakter lokalny, jest bardzo kręta, przebiega przez wzgórza i stepy, oraz obszary rolne. Tereny te są wyludnione, co odzwierciedla się w minimalnej liczbie pasażerów. Pociąg przejeżdża przez dawno nieczynne stacje na totalnym pustkowiu. Czas przejazdu środkowym odcinkiem trwa 2 godziny, bilet w relacji Altamura – Avigliano kosztuje 7,20 euro, a w całej relacji wąskotorówki z Bari do Potenza / Avigliano 10,80 euro.

Ostatni odcinek kolejki ma długość 23 km i aż 11 stacji. Wszystkie stacje leżą na terenie miast Avigliano i Potenza, wąskotorówka pełni tu funkcję kolei aglomeracyjnej. Linia prowadzi od stacji węzłowej Avigliano Lucania w dwóch kierunkach: na północny zachód do Avigliano Cittá (8 km) i na południe do Potenza Inferiore Scalo (15 km). Południowy odcinek dubluje się linią normalnotorową, po której kursują pociągi Trenitalii, a na kilkukilometrowym fragmencie linii tor normalny i wąski przebiega w splocie. Kilka stacji na trasie jest stycznych, jednak ich nazwy mimo tej samej lokalizacji są różne.

Przykładowo odpowiednikiem stacji normalnotorowej Potenza Centrale jest Potenza Inferiore. Z kolei wąskotorowa stacja Potenza Santa Maria przy normalnym torze nosi nazwę Potenza Superiore. Na tej ostatniej jest możliwość przesiadki z wąskiego toru na pociągi InterCity do Rzymu i Neapolu.

Północno-zachodni odcinek linii z Avigliano Lucania do Avigliano Cittá, choć bardzo krótki jest najciekawszy i chyba najpiękniejszy z całej sieci. Na tym odcinku pociąg pnie się w górę, przejeżdżając przez trzy tunele i długi wiadukt, aż osiąga wysokość 878 m n.p.m na stacji docelowej. Jest to najwyżej położony punkt na całej sieci wąskotorówki.

Stacja Avigliano Cittá jest jedną z kilku, na których zachowały się i funkcjonują do dziś mechaniczne urządzenia SRK, obsługiwane przez dyżurnego ruchu.

W relacji Avigliano Cittá – Potenza Inferiore Scalo realizowanych jest dziennie 17 kursów. Czas przejazdu wynosi od 40 do 50 minut. Koszt biletu to 1,50 euro.

Wąskotorówka w ostatnich latach przeszła zakrojony na dużą skalę program modernizacyjny. W 2008 roku władze regionów Apulii i Basilicaty przeznaczyły 300 milionów euro na odnowę infrastruktury i zakup nowego taboru.  Przewoźnik dysponuje spalinowymi zestawami trakcyjnymi w liczbie 35 sztuk. Są to pojazdy dwóch generacji, pochodzące z różnych okresów. Starsze modele wyprodukowano pod koniec lat 80-tych ubiegłego wieku. Pojazdy produkcji Fiata serii M4 300 (jednoczłonowe) i M4 350 (dwuczłonowe) są już mocno wyeksploatowane, nie mają żadnych wygód, nie wspominając o udogodnieniach takich jak klimatyzacja, obniżona podłoga czy SIP. Pociągi obsługują przede wszystkim środkowy odcinek linii Gravina – Avigliano o najmniejszych potokach pasażerskich.

W 2013 roku na wąskie tory FAL wyjechały pierwsze w historii nowoczesne, wielkopojemne pociągi produkcji Stadlera, zakupione w liczbie 18 sztuk. Jednostki serii SB01 (dwuczłonowe) i ST01 (trójczłonowe) są wykonane z aluminium, w pełni klimatyzowane, przystosowane do przewozu osób niepełnosprawnych i rowerów. Zadbano o nowoczesny system informacji pasażerskiej i duże panoramiczne szyby w wagonach. Pociągi jeżdżą w trakcji pojedynczej i podwójnej, rozwijając prędkość do 100 km/h. Krótsza wersja zabiera na pokład 180, a dłuższa 306 pasażerów.

W styczniu 2019 roku podpisano kolejną umowę ze szwajcarskim Stadlerem na zakup dodatkowych czterech jednostek w wersji trójczłonowej.