Jakie było minione 12 miesięcy dla Urzędu Transportu Kolejowego? Z pewnością był to rok przełomowy. Przyniósł zmiany nie tylko dla samego urzędu, ale i całej branży kolejowej.
CEMM
W 2023 roku w pełni zaczął funkcjonować nowy system egzaminowania kandydatów na maszynistów. Zmiana – zainicjowana i wprowadzona przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego (UTK) – zmaterializowała się w postaci Centrum Egzaminowania i Monitorowania Maszynistów (CEMM). Centrum było jednym z najważniejszych elementów unijnego projektu, który UTK prowadził przez ostatnie kilka lat. Symulatory trzech pojazdów kolejowych to podstawa CEMM. Sam ośrodek jest jednym z najnowocześniejszych w Europie.
Polska może być inspiracją dla wszystkich krajów europejskich. Jestem przekonany, że inni będą nas naśladować – mówi o tym projekcie dr inż. Ignacy Góra, Prezes UTK.
Pierwszym poważnym testem dla tego przedsięwzięcia były państwowe egzaminy na licencję maszynisty, które odbyły się wiosną. 5 kwietnia 2023 roku to data, od której rewolucja w procesie szkolenia kolejowych kadr stała się rzeczywistością. Egzaminy na licencję maszynisty (od 2024 r. także na świadectwo maszynisty) stały się bezstronne, równe dla wszystkich kandydatów i w pełni profesjonalne.
CEMM gromadzi w bazie dane wszystkich maszynistów w Polsce – wraz z informacjami o ich uprawnieniach i pracodawcach, którzy ich zatrudniają. Daje to możliwość monitorowania kwalifikacji maszynistów i prowadzących pojazdy kolejowe oraz gwarantuje przejrzystość przygotowania zawodowego kadry. Więcej o tej zmianie można poczytać w wydanym przez UTK informatorze „Jak zostać maszynistą? Poradnik dla kandydatów do zawodu”.
Okazją do odwiedzenia centrum były m.in. jubileuszowe 10. Dni Otwarte Funduszy Europejskich. Swoje podwoje CEMM otworzył wówczas dla wielu chętnych.
Rogatek
2023 rok to nie tylko podsumowanie projektu „Poprawa bezpieczeństwa kolejowego poprzez budowę Systemu Egzaminowania i Monitorowania Maszynistów”, na który UTK otrzymał prawie 41 mln zł z Funduszy Europejskich Programu Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). W tym samym roku zakończyły się dwa inne strategiczne projekty. To elementy kompleksowego działania Prezesa UTK na rzecz poprawy bezpieczeństwa kolei. Dlatego także w kolejnych latach UTK będzie kontynuować działania edukujące zarówno całe społeczeństwo, jak i branżę kolejową.
Jednym z takich działań jest druga edycja Kampanii Kolejowe ABC (ponad 48 mln zł dofinansowania z Funduszy Europejskich POIiŚ). Edukatorzy UTK i Rogatek do końca 2023 r. odwiedzili ponad 330 szkół podstawowych i przedszkoli, w których za pomocą multimedialnych i interaktywnych narzędzi uczyli dzieci zasad bezpieczeństwa w pobliżu przejazdów kolejowo-drogowych, torów, stacji czy dworców.
Bezpośrednim działaniom edukacyjnym towarzyszyły liczne aktywności medialne. Powstało m.in. 5 spotów animowanych skierowanych do dzieci oraz 3 spoty dla odbiorców dorosłych (w telewizji i kinach obejrzało je ok. 38 mln osób). UTK wyprodukował także 5 spotów radiowych. Usłyszało je ponad 19,3 mln osób. Rogatka można było spotkać również w internecie. Spoty w serwisie YouTube osiągnęły ponad 11 mln wyświetleń, a na portalach VOD – ponad 155 mln.
Kolejowa Akademia
Kolejny unijny projekt, który miał swój finał w 2023 roku, to Akademia Bezpieczeństwa Kolejowego (ABK) – z dofinansowaniem z Funduszy Europejskich POIiŚ w wysokości ponad 3,4 mln zł. Zakończona edycja to ponad 80 szkoleń – stacjonarnych, zdalnych lub w formie e-learningu. Wzięło w nich udział ok. 8,5 tys. uczestników. Mieli do dyspozycji platformę szkoleniową oraz aplikację mobilną. Dzięki ABK możliwe było dzielenie się ekspercką wiedzą UTK i wymiana doświadczeń pomiędzy uczestnikami rynku kolejowego odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo.
Akademia Bezpieczeństwa Kolejowego pomogła stworzyć Program Rozwoju Inspektora i Program Startowy Inspektora. Udział w sesjach development center pozwolił zbadać predyspozycje inspektorów. Każdy z nich miał dzięki temu wyznaczoną ścieżkę rozwoju kompetencji na cały czas trwania projektu. Materiały, które powstały, będą wsparciem także po jego zakończeniu. Są udostępnione przedstawicielom rynku kolejowego w formie e-booków.
Jubileusz i Kultura Bezpieczeństwa
Miniony rok był szczególny dla UTK z powodu okrągłego jubileuszu.
Jesteśmy już dojrzałą 20-letnią instytucją, która ma jasno wyznaczone cele, świadomość swojej misji i wizji oraz określony system wartości. Myślimy o kolei poważnie, wypełniając powierzone ustawą zadania oraz korzystamy z naszego potencjału i kreatywności realizując strategiczne projekty” – podkreśla Prezes UTK.
20-lecie urząd świętował na Międzynarodowych Targach Kolejowych TRAKO.
Jubileuszowy rok był ważny także dla kultury bezpieczeństwa w transporcie kolejowym. Do sygnatariuszy Deklaracji kultury bezpieczeństwa dołączyły kolejne podmioty. Jest ich już 285. Osoby, które przyczyniły się tworzenia jeszcze bezpieczniejszej i nowoczesnej kolei, otrzymały nagrody i wyróżnienia w trakcie VII Konferencji Kultury Bezpieczeństwa, która została połączona z uroczystą jubileuszową galą UTK.
Idea bezpiecznego transportu jest bliska wielu instytucjom w Polsce. Dowodem jest list intencyjny, który Prezes Urzędu Transportu Kolejowego podpisał w 2023 roku z Prezesem Urzędu Lotnictwa Cywilnego. Jest to deklaracja współpracy w celu powołania wspólnego zespołu opiniodawczo-doradczego ds. kultury sprawiedliwego traktowania (Just Culture).
Prezes UTK rozwija także relacje z krajowymi władzami bezpieczeństwa (NSA – National Security Authority) sąsiednich państw. W 2023 roku podpisał porozumienie z dyrektorem czeskiego organu ds. bezpieczeństwa transportu – Drážní úřad. Dokument określa zasady współpracy i koordynacji w dziedzinie nadzoru nad przedsiębiorstwami kolejowymi i zarządcami infrastruktury prowadzącymi działalność transgraniczną na liniach kolejowych łączących Polskę i Czechy oraz wymogi konieczne do spełnienia w przypadku wniosku o wydanie jednolitego certyfikatu bezpieczeństwa.
Z okazji urodzin urzędu został wydany również wyjątkowy przewodnik – „Przez Polskę koleją – 20 tras na 20-lecie UTK”. Znajdują się w nim propozycje 20 tras po regionach, które można zwiedzać pociągiem. Dobór połączeń kolejowych i miejsc w przewodniku uwzględnia najciekawsze zabytki kolejnictwa, pozostałości dawnych linii kolejowych oraz koleje wąskotorowe.
Oddziały Terenowe
UTK to nowoczesny urząd, który – by jeszcze lepiej mógł pełnić swoją rolę – musi się rozwijać. Z początkiem 2023 roku swoją działalność rozpoczął nowy oddział terenowy UTK. Szczeciński oddział jest ósmy z kolei. Podległy mu obszar to dwa województwa: zachodniopomorskie oraz lubuskie. Tym samym zaczął obowiązywać nowy podział terytorialny wszystkich Oddziałów Terenowych UTK.
W ubiegłym roku inspektorzy UTK ze wszystkich oddziałów terenowych przeprowadzili 943 kontrole i audyty. Stwierdzili w trakcie nich około 4300 nieprawidłowości.
Koniec epidemii
Odwołany stan zagrożenia epidemicznego, ogłoszony z początkiem lipca, był momentem wyczekiwanym przez branżę kolejową i jednocześnie w UTK przyniósł czas wytężonej pracy. Zakończyło się automatyczne przedłużanie ważności certyfikatów bezpieczeństwa, autoryzacji bezpieczeństwa i certyfikatów zgodności dla podmiotów odpowiedzialnych za utrzymanie oraz świadectw bezpieczeństwa na podstawie ustawy o COVID-19. Prezes UTK musiał zatem wystawić od 1 lipca do 27 grudnia 2023 r. niemal 700 świadectw bezpieczeństwa, by przedsiębiorstwa kolejowe mogły funkcjonować zgodnie z przepisami. Pozostałe dokumenty przedłużone przez ustawę o COVID-19 również zostały wydane w terminie.
Wiele ważnych decyzji
Efektywna realizacja wniosków o zezwolenia dla inwestycji kolejowych pozwoliła na uniknięcie ryzyka zwrotu 3,5 mld zł przy jednoczesnym wyegzekwowaniu przez UTK standardów bezpieczeństwa w zakresie tworzenia dowodów bezpieczeństwa czy zarządzania ryzykiem w oparciu o rozporządzenie 402/2013. Rozliczenie środków Unii Europejskiej przeznaczonych na współfinansowanie inwestycji infrastrukturalnych zależy od wydania przez Prezesa UTK zezwolenia na dopuszczenie do eksploatacji. Wiele inwestycji krajowego zarządcy infrastruktury PKP PLK kończonych było w ostatnim roku, w którym było możliwe rozliczenie perspektywy finansowej 2014-2020, czyli w roku 2023.
W 2023 r. do Prezesa UTK wpłynęła rekordowa liczba wniosków o udzielenie licencji przewoźnika kolejowego – było ich 31. Jest to ponad trzykrotnie więcej w porównaniu do ostatnich trzech lat, kiedy to rocznie wpływało średnio 10 wniosków. UTK prowadził również inne postępowania z zakresu regulacji rynku kolejowego. Zakończyły się one wydaniem decyzji administracyjnych, które mają znaczenie dla funkcjonowania rynku kolejowego w Polsce – m.in. decyzję w zakresie opłat za dostęp do infrastruktury czy decyzję nakazującą wprowadzenie zmian w regulaminie dostępu do stacji pasażerskich. W 2023 r. spółki POLREGIO oraz PKP PLK przeprowadziły pod nadzorem Prezesa UTK negocjacje w sprawie obniżenia opłat za dostęp do infrastruktury kolejowej na jednej z linii kolejowych. Zakończyły się one sukcesem.
Prezes UTK wydał w zeszłym roku 17 decyzji o przyznaniu otwartego dostępu. Rozpatrzył także ok. 1700 indywidualnych spraw pasażerskich.
W 2023 roku UTK zrealizował prawie 6500 spraw związanych zagospodarowaniem przestrzennym. Wśród nich były m.in. obszerne projekty planów zagospodarowania przestrzennego miast takich jak Warszawa, Kraków, Wrocław i Łódź. Najważniejsze zasady dotyczące uzgodnień dokumentów planistycznych z Prezesem UTK opisane są w specjalnym poradniku dla organów administracji publicznej.
Odpowiedzialność społeczna
W 2023 roku pracownicy UTK angażowali się w działania społecznie odpowiedzialne. Rozwijana była akcja Kolejowa Kropla Krwi, organizowane wiele inicjatyw związanych z ideą work-life balance czy promowane były koleje wąskotorowe. Wprowadzany był również Plan Mobilności dla UTK oraz organizowane warsztaty dla uczestników rynku kolejowego na temat zrównoważonej mobilności. Wszystkie działania zostaną opisane w Raporcie CSR – podobnie, jak się to stało w 2022 roku. Opracowanie za 2023 rok jest w trakcie przygotowania.
Z wieloma opracowaniami przygotowanymi przez UTK w ubiegłym roku i szczegółowymi danymi dotyczącymi systemu kolei można zapoznać się na stronie dane.utk.gov.pl.
Działania UTK nakierowane są na ciągłe zwiększanie bezpieczeństwa systemu kolejowego. O wysokim poziomie bezpieczeństwa od lat świadczy wskaźnik wypadkowości. Na przestrzeni lat zmniejszył się on z 4 do około 2. Ze wstępnych danych wynika, że w 2023 r. wskaźnik ten wyniósł 2,09. Czyli w ubiegłym roku były około 2 wypadki na milion pociągokilomertrów. Widoczny jest jednak wzrost np. liczby wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych kategorii D. To istotny argument by jak najszybciej wdrożyć system monitoringu na tych przejazdach – podsumowuje dr inż. Ignacy Góra, Prezes Urzędu Transportu Kolejowego.
