Kierowcy potrzebują często dodatkowej motywacji, by przestrzegać przepisów. Na niektórych skrzyżowaniach nawet w centrach miast ustawione są rejestratory pozwalające ukarać kierujących, którzy zignorowali czerwone światło. Powstały też już rozwiązania techniczne, które mogą zarejestrować niezatrzymanie się przed znakiem STOP przed przejazdem kolejowo-drogowym. Testy urządzeń związanych z nową inicjatywą Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego rozpoczną się niebawem.
Z danych zbieranych przez Prezesa Urzędu Transportu Kolejowego wynika, że jednym z priorytetowych działań powinny być inicjatywy ukierunkowane na poprawę bezpieczeństwa na przejazdach kolejowo-drogowych. Wypadki na przejazdach stanowią około 36% wszystkich niebezpiecznych zdarzeń w systemie kolejowym. W 2019 r. doszło do 205 wypadków na przejazdach i przejściach, w których zginęło 65 osób[1]. Do największej liczby wypadków doszło na najliczniejszych na sieci kolejowej przejazdach kategorii D. Są to obiekty wyłącznie z biernymi systemami zabezpieczeń – nie są wyposażone w urządzenia ostrzegania (sygnalizacja świetlna) ani zabezpieczenia (rogatki lub półrogatki). W 2019 r. zdarzenia na przejazdach kategorii D stanowiły 60% ogółu wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych.
Przyczyną większości zdarzeń na przejazdach kolejowo-drogowych jest naruszenie przez kierujących pojazdami drogowymi przepisów ruchu drogowego, polegające na zignorowaniu znaku „STOP”, wjeździe pod zamykające się rogatki bądź ich ominięcie. Aby ograniczyć liczbę i skutki wypadków, niezbędne jest wymuszenie przestrzegania obowiązujących przepisów drogowych. Doświadczenia z obszaru transportu drogowego wskazują, że w miejscach zabezpieczonych przez fotoradary kierowcy stosują się do obowiązujących przepisów. Podobne rozwiązania można zatem wykorzystać przy zabezpieczeniu jednopoziomowych skrzyżowań dróg kolejowych i kołowych.
Inteligentny monitoring
Z inicjatywy Prezesa UTK podjęto już pierwsze działania umożliwiające wdrożenie monitoringu rejestrującego automatycznie wykroczenia na przejazdach kolejowo-drogowych (w szczególności kategorii D). W ramach tej inicjatywy zorganizowano spotkania z zarządcą infrastruktury PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. oraz przedstawicielami czterech przedsiębiorstw, które posiadają projekty systemów informatycznych pozwalających na analizowanie zapisów z kamer rejestrujących zainstalowanych na przejeździe w celu identyfikacji sytuacji niebezpiecznych, takich jak np.:
zignorowanie znaku „STOP” i niezatrzymanie się pojazdu przed przejazdem, w tym przejazd pojazdu drogowego przed na czerwonym świetle (dwa naprzemiennie migające światła czerwone), przekroczenie dopuszczonej prędkości przez pojazd drogowy, zatrzymanie się pojazdu drogowego na przejeździe, ominięcie rogatek lub wjazd pojazdu drogowego na przejazd przy zamykających się rogatkach, jak również wyłamanie rogatek,
ominięcie przez pieszego rogatek czy jego obecność w miejscu niedozwolonym.
Z informacji przekazanych przez przedstawicieli firm wynika, że nowe rozwiązania pozwalają na automatyczny odczyt danych z tablic rejestracyjnych pojazdów oraz zdalne przekazanie wybranych informacji do wyznaczonego odbiorcy (np. zarządcy drogi, zarządcy infrastruktury kolejowej). Informacje te mogą być następnie przekazywane organom ścigania.
Założeniem przedstawionych systemów jest zapewnienie autonomicznego zasilania, możliwość automatycznego rejestrowania danych (w tym wypadków, wykroczeń), zdalnego przesyłania wyselekcjonowanych i przeanalizowanych informacji, a także niezależność i brak oddziaływania na istniejące systemy sterowania ruchem kolejowym. Zautomatyzowanie poszczególnych operacji powinno przełożyć się na niezawodny system weryfikacji niezgodnych z przepisami utawy Prawo o ruchu drogowym zachowań kierowców.
Dodatkową funkcjonalnością systemów monitorujących jest możliwość zastosowania znaków ostrzegawczych o zmiennej treści, które sygnałem świetlnym ostrzegałyby kierowcę, że zbliża się do przejazdu. Urządzenia takie mogą być zasilane z wykorzystaniem źródeł odnawialnych.
Ruszają testy
Dzięki działaniom UTK rozpoczęły się już przygotowania do przeprowadzenia programów pilotażowych na infrastrukturze kolejowej. Szczegóły dotyczące wyznaczenia lokalizacji są w fazie ustalania, zaś przewidywane terminy zainstalowania pierwszych monitoringów na przejazdach to pierwsze półrocze 2020 r. Po okresie próbnego wdrożenia wybranych systemów oraz ocenie skuteczności ich działania zostaną wskazane najbardziej efektywne rozwiązania, co w przypadku zastosowania ich na szeroką skalę powinno znaleźć odzwierciedlenie w postaci ograniczenia liczby zdarzeń.
Oczywiście nawet po wskazaniu najlepszych rozwiązań technicznych pozostają jeszcze kwestie regulacji prawnych. Przede wszystkim ważna jest prawna możliwość skutecznego ukarania na podstawie zapisu z monitoringu kierowcy popełniającego wykroczenie drogowe. To nieuchronność kary powinna działać dyscyplinująco na kierujących pojazdami. By wypracować odpowiednie rozwiązania techniczne i prawne, konieczna jest współpraca Ministra Infrastruktury, Prezesa UTK, zarządców infrastruktury i podmiotów oferujących nowoczesne rozwiązania w zakresie monitoringu.
Wielotorowe działania
Nowoczesne rozwiązania techniczne pozwalające na automatyczne karanie powodujących wykroczenia to tylko jedne z działań, które należy podejmować, by zwiększyć bezpieczeństwo na przejazdach kolejowo-drogowych. UTK od dawna działa na wielu płaszczyznach, by zwiększać stan bezpieczeństwa.
Jednym z istotnych zagadnień jest edukacja. W związku z tym UTK przygotował film edukacyjny dla kandydatów na kierowców. Wiedzę na temat bezpiecznego pokonywania przejazdów mogą odświeżyć sobie także prowadzący pojazdy, którzy mają już prawo jazdy. UTK uczy także dzieci. W ramach Kampanii Kolejowe ABC w lekcjach kolejowego bezpieczeństwa weźmie udział 21 tys. dzieci. Odbiorców kampanii, którzy poznali zasady bezpieczeństwa na kolei można już liczyć w milionach.
UTK chętnie dzieli się wiedzą. 24 października 2019 r. ruszył projekt szkoleniowy Akademia Bezpieczeństwa Kolejowego. Jego celem jest kształtowanie bezpiecznego i konkurencyjnego oraz sprawnie funkcjonującego systemu kolejowego przez wyrównywanie poziomu wiedzy i kompetencji uczestników sektora transportu kolejowego. Projekt stanowi także platformę wymiany dobrych praktyk.
UTK jest także pomysłodawcą i inicjatorem Konkursu i Deklaracji „Kultura bezpieczeństwa w transporcie kolejowym”. Deklaracja została stworzona z myślą o wszystkich uczestnikach rynku kolejowego. Promuje ona aktywność w podejmowaniu wszelkich działań zmierzających do podniesienia poziomu bezpieczeństwa transportu kolejowego – w tym także na przejazdach kolejowo-drogowych. Obecnie liczy 200 sygnatariuszy.
Do kompetencji UTK należy również prowadzenie monitoringu i nadzoru, w ramach których kontrolowana jest poprawność funkcjonowania przejazdów oraz sporządzane są analizy dotyczące bezpieczeństwa na przejazdach kolejowo-drogowych. Urząd współpracuje w tym zakresie także z innymi instytucjami, min.: Głównym Urzędem Geodezji i Kartografii, Wojewódzkimi Ośrodkami Ruchu Drogowego, Krajową Radą Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego, czy Policją. Poprawa bezpieczeństwa na przejazdach jest także przedmiotem współpracy UTK z PKP PLK S.A. Polega ona na wymianie informacji o realizacji programów służących do tego celu.
Urząd Transportu Kolejowego koordynuje także proces oznakowania przejazdów kolejowych zarządzanych przez innych autoryzowanych zarządców niż PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. i włączenie tych obiektów do systemu alarmowego 112. Ponadto nawiązuje współpracę z producentami systemów nawigacyjnych w celu ostrzegania kierowców przed zbliżaniem się do przejazdu kolejowo-drogowego.
Pomimo licznych inicjatyw realizowanych dla poprawy bezpieczeństwa na przejazdach kolejowo-drogowych odsetek wypadków jest wciąż wysoki. UTK każdego dnia dokłada wszelkich starań, aby poprawić statystyki wypadkowości. Konieczne są więc nowe rozwiązania i inwestycje, bo dzięki nowoczesnym technikom monitoringu i wytworzeniu u kierowców świadomości nieuchronności kary za nieprawidłowe zachowanie na przejeździe będzie możliwe zminimalizowanie ryzyka utraty tego co najcenniejsze – zdrowia i życia ludzkiego.
