Szwajcaria: zębatka nad Jeziorem Czterech Kantonów [GALERIA]

Mapa kolejowa Szwajcarii obfituje w pełne uroku koleje wąskotorowe, oferujące niezapomniane widoki podczas wspinaczki na górskie szczyty, lub okalające jeziora. Lwią część górskich kolejek stanowią tak zwane „zębatki”, czyli linie kolejowe z dodatkową, trzecią szyną zębatą umieszczoną pośrodku toru, stosowaną na trasach o dużym nachyleniach profilu. Rzadko się jednak zdarza, aby system ten był używany na liniach o standardowym prześwicie toru 1435 mm. Jedną z takich unikatowych „zębatek” jest kolejka „Vitznau-Rigi Bahn” znajdująca się niedaleko Zürichu, w kantonie Schwyz, w niemieckojęzycznej części kraju.

Kolejka powinna być obowiązkowym punktem programu w objazdowej wycieczce pociągiem po Szwajcarii. Wagoniki Vitznau-Rigi Bahn wzniosą nas na szczyt Rigi w Prealpach Szwajcarskich, a następnie dowiozą do brzegu słynnego Jeziora Czterech Kantonów. Każdy kilometr i każda minuta podróży to zapewnione zapierające dech w piersiach widoki.

Vitznau-Rigi Bahn to pierwsza zębata kolej w Europie, budowę której zainaugurowano 9 czerwca 1869 roku z inicjatywy szwajcarskiego inżyniera Niklausa Riggenbacha. Roboty budowlane rozpoczęto z początkiem 1970 roku, a już 21 maja tego samego roku w dniu urodzin inżyniera Riggenbacha lokomotywa parowa nr 1 nazwana „Stadt Luzern” odbyła pierwszy przejazd próbny. Dokładnie rok później rozpoczęto regularne przewozy pasażerskie na pierwszym odcinku z Vitznau do Rigi Staffelhöfe. Na pokładzie pierwszego pociągu rzecz jasna nie mogło zabraknąć inicjatora budowy kolejki. W roku 1873 trasę przedłużono na szczyt Rigi Kulm, a w latach 1874 – 1875 sfinalizowano budowę odcinka do Arth, gdzie pasażerowie kolejki zyskali dostęp do ogólnokrajowej sieci kolejowej, dzięki stacji stycznej i możliwości dogodnych przesiadek.

W pierwszym dziesięcioleciu kolejka Vitznau-Rigi Bahn funkcjonowała jedynie jako sezonowa, kursy odbywały się jedynie w okresie letnim. Od 1884 roku do dziś obowiązuje już całoroczny rozkład jazdy. Przez pierwsze dziesięciolecia pociągi obsługiwane były przy pomocy trakcji parowej. Elektryfikację rozpoczęto w roku 1906, trwała ona etapami i postępowała dość mozolnie. Dopiero w 1937 roku całkowicie przerzucono się na trakcję elektryczną.

Przygoda z Vitznau-Rigi Bahn rozpoczyna się na stacji węzłowej Arth-Goldau, do której można dotrzeć między innymi z Zürichu pociągami: S-bahn, RegionalExpress, InterCity i EuroCity państwowego przewoźnika SBB. Prostopadle nad peronami dworca SBB zlokalizowana jest początkowa stacja kolejki. Trasa pokonywana przez Vitznau-Rigi Bahn liczy w sumie 14,5 km i składa się z dwóch linii. W większości jednotorowa linia ma standardowy prześwit toru 1435 mm i jest zasilana prądem stałym 1500V. Na całej długości sieci zastosowano trzecią szynę zębatą systemu „Riggenbach”.

Pociągi ze stacji dolnej Arth-Goldau, położonej na wysokości 519 m n.p.m. kursują tylko w jednej relacji do Rigi-Kulm. Przejazd w jedną stronę trwa 45 minut. W tym czasie wagoniki ostro wspinają się w górę, zatrzymując się po drodze na sześciu stacjach pośrednich. Na odcinku do Rigi-Kulm są dwa krótkie tunele (67 i 48 metrów), a maksymalne nachylenie linii sięga aż 25%. Pokonanie tak stromego odcinka nie byłoby możliwe bez trzeciej szyny zębatej, zabezpieczającej tabor i umożliwiającej wspinaczkę na żelaznym szlaku.  Co ciekawe jazda w górę odbywa się z prędkością 18 km/h, a zjazd w dół „tylko” 12 km/h, przez co podróż powrotna jest o kilka minut dłuższa.

Przedostatnią stacją na trasie jest Rigi Staffel i jest to jednocześnie stacja węzłowa, gdzie odgałęzia się druga nitka Vitznau-Rigi Bahn do miejscowości Vitznau. Tu też jest ważny punkt widokowy na Jezioro Czterech Kantonów widziane z wysokości 1603 m n.p.m. Ostatni, niespełna kilometrowy odcinek trasy na szczyt Rigi Kulm jest dwutorowy. Z jednego toru korzystają pociągi relacji Arth-Goldau – Rigi-Kulm, zaś drugim kursują wagoniki, obsługujące relację Vitznau – Rigi-Kulm.

Stacja docelowa Rigi-Kulm leży na wysokości 1752 m n.p.m i jest najwyżej położoną stacją na trasie. Zanim wyruszymy na eksplorację drugiej części trasy do Vitznau warto tutaj spędzić przynajmniej godzinę aby nacieszyć się przepięknymi, wręcz bajecznymi widokami.

Na trasie Arth-Goldau – Rigi-Kulm kursują niebiesko-białe wagony elektryczne z 1949 i 1982 roku w parach, tworząc składy dwuwagonowe. Kursy realizowane są co godzinę od 8.08 do 18.08. Zdarza się, że już od stacji początkowej popyt znacznie przewyższa podaż miejsc. Wówczas operatywnie uruchamiany jest kurs bisowy, a polega to na tym, że zaraz za pociągiem rozkładowym, na trasę wyprawiany jest kolejny, nie ujęty już w rozkładzie jazdy.

Na drugiej części trasy z Rigi-Kulm do Vitznau nie będzie już tyle emocji ze wspinaczki, nie mniej jednak gwarantowane są równie piękne widoki, oraz dodatkowa atrakcja w postaci zabytkowego taboru, na jaki można natrafić na tej linii. Odcinek Rigi-Kulm – Vitznau liczy 6,8 km, jego pokonanie zajmuje od 30 do 40 minut, w zależności czy jedzie się w dół czy w górę. Na trasie jest 7 stacji pośrednich i dwa tunele o długości 80 i 67 metrów. Stacją docelową jest Vitznau (435 m n.p.m.). Urocza stacyjka zlokalizowana jest nad samym brzegiem Jeziora Czterech Kantonów, pociągi skomunikowane są z promami do Lucerny. Na trasie Rigi-Kulm – Vitznau realizowanych jest znacznie więcej kursów. Pociągi kursują w godzinach 6.00 – 23.00, średnio co godzinę. Obsługę linii zapewniają podobne wagony elektryczne, ale w innym, różowo-białym malowaniu, co jest wyróżnikiem dla dedykowanej relacji.Przy odrobinie szczęścia możemy jednak trafić na bardziej egzotyczny tabor.W codziennej eksploatacji są bowiem ponad 80-cio letnie wagony elektryczne, jakie od 1937 pełnią nieprzerwanie służbę na kolejce. W wagonach ku uciesze pasażerów są wielkie, panoramiczne szyby opuszczane do pozycji łokcia przy pomocy korbki. Nieco gorzej ma prowadzący pojazd. W pierwszej połowie XX wieku nie dbano tak bardzo o ergonomię pracy maszynistów, dlatego nie przewidziano osobnej dla nich kabiny. Co więcej, maszynista prowadzi tego typu pojazd na stojąco.Jeszcze ciekawsze są dwuosiowe wagony doczepne, dołączane do zabytkowych elektryków. Wnętrze doczep wykonane jest z drewna, w tym siedziska dla pasażerów. Nie ma w nich korytarza, lecz osobne przedziały, do których można wejść tylko drzwiami zewnętrznymi.

Ciekawostką jest to, że na stacjach początku i końca biegu pociągu nie dokonuje się przeformowania składu. W jedną stronę wagon elektryczny ciągnie doczepkę, a w drodze powrotnej stosowana jest jazda na pych.

Polega to na tym, że maszynista pociągu steruje wagonem elektrycznym z drugiego pomostu widząc przed sobą wagon doczepny, a istotną rolę odgrywa konduktor, który stoi na czole wagonu doczepnego i obserwuje szlak, dając sygnały maszyniście o ewentualnych przeszkodach i zagrożeniach.De facto konduktor w czasie jazdy na pych może dokonywać kontroli biletów tylko podczas postojów na stacjach pośrednich lub odprawia pasażerów przed wejściem do wagonów.

Na kolejce Vitznau-Rigi Bahn honorowane są uprawnienia FIP i Interrail w ograniczonym zakresie. Dla kolejarzy i turystów z globalnymi biletami przewidziano ulgę w wysokości 50%. Najtańszą opcją jest zakup biletu całodziennego, uprawniającego do nieograniczonej ilości przejazdów w ciągu jednego dnia. Bilet taki z zastosowaniem uprawnień FIP / Interrail kosztuje 36 CHF (~152 zł).